Książka Sylwii Gawłowskiej Ciechowski. Oblicza autorskości jest pierwszą monografią poświęconą analizie twórczości wybitnego kompozytora, autora tekstów piosenek, wokalisty, producenta i poety – lidera zespołu Republika. Kluczem odczytania dokonań Ciechowskiego jest dla Gawłowskiej pojęcie autorskości, realizującej się na wszystkich poziomach tej twórczości i obecnej także we wszystkich inicjatywach, które powstały „po Ciechowskim” – na motywach albo z inspiracji jego dokonań. Kontekstami, po jakie sięga autorka, są nie tylko biografia Ciechowskiego oraz „nowe sytuacje” polskiego rocka. Sylwia Gawłowska wpisuje autorskie projekty swojego bohatera w szerokie konteksty kulturowe, uruchamiając takie tropy, jak: pokoleniowość i transgresyjność, egzystencjalizm i neoegzystencjalizm, utopia i antyutopia.
Książka obrazkowa. Leksykon tom 1 zawierał omówienie stu czterdziestu czterech utworów, które ukazały się na przestrzeni stu pięćdziesięciu lat (od Struwwelpetera Heinricha Hoffmanna z 1845 po My Map Book Sary Fanelli i Warum? Nikolaia Popova z 1995 roku) i w tej postaci prezentował dzieje książki obrazkowej jako formy sztuki, narzędzia edukacyjnego i przedmiotu służącego rozrywce głównie młodych czytelników. Tom 2 leksykonu zawiera omówienie takiej samej liczby książek, wydanych jednak na przestrzeni zaledwie dwudziestu lat (pomiędzy 1996 a 2016 rokiem) i prezentuje to, co moglibyśmy nazwać współczesnością książki obrazkowej. Swoista nierównowaga wynika stąd, iż u schyłku XX wieku zarówno badacze twórczości dla dzieci, jak i jej twórcy, wydawcy oraz krytycy zaczęli zwracać coraz większą uwagę na utwory, w których mamy do czynienia z ikonotekstem: przekazach opartych na najrozmaitszych interakcjach zachodzących pomiędzy słowem i obrazem. Podobnie jak w pierwszym tomie, każdy utwór opisywany jest na szerokim tle przemian kulturowych. Autorki i autorzy haseł zwracają uwagę także na problemy, z jakimi mierzą się współczesne społeczeństwa, i na sposoby mówienia o tych problemach w utworach, które na pozór przeznaczone zostały dla najmłodszych czytelników, w rzeczywistości jednak adresowane są do odbiorców w każdym wieku i nie cofają się przed podejmowaniem tematów poważnych, kontrowersyjnych lub drażliwych.
Szeroki wybór literatury fantastycznej, jaki oferują dzisiaj wydawcy, jest czymś tak powszechnym, że nie przychodzi nam nawet do głowy myśl, iż kiedyś mogło być inaczej. Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte XX stulecia nie obfitowały w tak bogaty zestaw tytułów, zwłaszcza zachodnich twórców. Ustalona polityka poszczególnych oficyn, reglamentowany papier, kłopoty z cenzurą zawężały dobór treści, rzadko zaspokajając apetyty czytelnicze tych, którzy spragnieni byli amerykańskiej bądź brytyjskiej fantastyki. Nie znaczy to jednak, że miłośnicy tego typu lektur sobie nie radzili, bo to właśnie wtedy pojawiły się prywatne inicjatywy klubów i osób z nimi związanych, pozwalające powoli wypełniać tę lukę na rynku wydawniczym. Dzięki klubowym edycjom fani fantastyki mieli okazję poznać Simaka, Heinleina, Stableforda, Blisha, Koontza, ale też przeczytać kolejne ważne teksty autorów znanych już z oficjalnych wydań: Asimova, Silverberga, Le Guin, Bradbury’ego. Klubówki stały się poza tym trampoliną dla przyszłych oficjalnych tłumaczy, redaktorów i wydawców. Rola trzecioobiegowych publikacji wydaje się dziś nie do przecenienia, dlatego powstała ta książka: o ich rozwoju, ich twórcach i trudnościach, na jakie napotykali, technikach ich przygotowywania, nakładach i cenach, a także o reakcjach na nie przedstawicieli oficjalnego obszaru wydawniczo-pisarskiego.
Artur Nowakowski (ur. 1972), z wykształcenia historyk książki. Interesuje się szeroko pojętą sztuką książki, zwłaszcza ilustratorstwem. Jest autorem tekstów o tematyce bibliologicznej, publikowanych w „Wiadomościach Księgarskich”, „Bibliotekarzu” i „Toruńskich Studiach Bibliologicznych”, oraz artykułów poświęconych historii kultury i sztuce, ogłaszanych w tomach zbiorowych oraz czasopismach (między innymi w „Fantastyce” i „SFinksie”). Opracowywał poradniki bibliograficzne, między innymi Fantastyka Polska 1945-2001. Autor książek: Fantastyczne światy na okładkach i w ilustracjach książek oraz czasopism od wieku XIX do lat 80. XX wieku (Kraków 2014) oraz Fanzin SF. Artyści, wydawcy, fandom (Poznań 2017).
Komiks i mit traktuje właściwie o tym samym, co pierwsza książka autora Wprowadzenie do kognitywnej poetyki komiksu – to próba analizy komiksu przez pryzmat sposobu, w jaki patrzymy na świat, rozdzielenia w nim tego, co kulturowe i wrodzone (czy też może: wpisane w sam fakt istnienia w świecie). Tym razem jednak fizjologia i konwencje plastyczne zastąpione zostały przez metafizykę, psychologię i trudne do jednoznacznego określenia ludzkie potrzeby. Gąsowski rozmyśla zatem o bogach (choć raczej nie tych przez wielkie „B”) i herosach, o transcendencji i jej poszukiwaniu, o symbolach, kulturze, rytuałach, życiu, śmierci i historii, którą niekiedy od mitu dzieli bardzo niewiele. Wszystko to przy akompaniamencie łopoczących peleryn, wybuchów i szczęku ścierających się w boju ostrzy. Być może pod przygodowym i awanturniczym kostiumem uda się dostrzec znacznie więcej.
Paweł Gąsowski (ur. 23 listopada 1987 roku w Stargardzie, lipiańczyk i szczecinianin) – literaturoznawca, kulturoznawca, doktor nauk humanistycznych, badacz, kolekcjoner, a przede wszystkim pasjonat komiksów, którym poświęcił swoją pracę magisterską (Komiks jako narzędzie budowania mitu postmodernistycznego, obronioną pod kierunkiem profesora Roberta Cieślaka), rozprawę doktorską (Semiotyczna poetyka komiksu, obronioną pod kierunkiem profesor Danuty Dąbrowskiej) oraz kilkadziesiąt publikacji naukowych (w tym książki Komiks i mit i Wprowadzenie do kognitywnej poetyki komiksu, Wydawnictwo Instytut Kultury Popularnej, Poznań 2016) i popularnonaukowych. Inspiruje go popkultura, świat filmu i seriali, książki, sztuki plastyczne, gry komputerowe, muzyka, reklama i szeroko pojęte dyskursy współczesności. Komiksami jego życia niezmiennie pozostają: Arkham Asylum, Scott Pilgrim i Amazing Spider-Man vol. 1 #338.
W niniejszej publikacji Autorka proponuje nowe spojrzenie na amerykański musical, zestawiając go z pojęciem groteski. Przygląda się temu gatunkowi scenicznemu i filmowemu z interdyscyplinarnej perspektywy, podkreślając, że podobnie jak groteska ma on w sobie wiele sprzeczności. Autorka określa relację między musicalem a groteskowością jako pojęciem estetycznym i formą przedstawiania rzeczywistości. Dowodzi istnienia takiej korelacji, jednocześnie badając, na jakich płaszczyznach, w jakich warstwach dzieła musicalowego się ona objawia.
Barbara Pitak-Piaskowska – doktor nauk humanistycznych, teatrolożka i kulturoznawczyni. Specjalizuje się w historii musicalu jako gatunku, szczególnie zważając na jego rozwój na tle kultury Stanów Zjednoczonych. W pracy badawczej zajmuje się powinowactwem sztuk, szeroko rozumianą kulturą popularną, a także sztuką okresu dwudziestolecia międzywojennego w Polsce i na świecie. Aktywna uczestniczka wielu ogólnopolskich i zagranicznych konferencji naukowych. Autorka sztuk teatralnych i recenzji. Jest stałą współpracowniczką Centrum Badań nad Teatrem Muzycznym UAM oraz członkinią Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych.
W numerze między innymi:
O poezji i piosenkach o wojnie i dla pokoju, odgłosach wojny we współczesnej sztuce dźwięku, japońskiej sztuce wobec zagłady Hiroszimy, korespondentach i reporterach wojennych; o filmach Jeszcze dzień życia, Walc z Baszirem i 53 wojny; o komiksie Deogratias Jeana-Philippe’a Stassena i reportażach Jeana Hatzfelda; o koncercie U2 w powojennym Sarajewie; o antywojennych projektach Neila Younga, PJ Hervey i Lao Che; o wojnie w człowieku i o tym, jak nasze umysły pozwalają nam wycofać się, gdy wokół dzieje się zło.
Wiktor Bater – w rozmowie o konfliktach zbrojnych i pracy korespondenta wojennego, Krzysztof Mroziewicz – o korespondentach wojennych dziś.
W Archiwum – Józef Rotblat. Wśród relacji – wspomnienie komandora porucznika Bogusława Szkudlarka, uczestnika misji pokojowej w Syrii.
Piszą: Sylwia Gawłowska, Izolda Kiec, Rafał Koschany, Sławomir Kuźnicki, Joanna Maleszyńska, Dariusz Cezary Maleszyński, Tomasz Misiak, Bożena Paczoska, Michał Piepiórka, Piotr Pławuszewski, Joanna Roszak, Sabina Sadecka, Bartosz Suwiński, Ewa Szkudlarek, Mateusz Torzecki, Michał Traczyk i Bogdan Trocha.
Książka Henryk Sienkiewicz w obrazkach składa się z dwóch Sienkiewiczowskich studiów ikonologicznych, wypełniających mniej dotąd zbadane obszary związane z twórczością autora Quo vadis:
Rysunki Henryka Sienkiewicza to próba uporządkowania i omówienia twórczej aktywności pisarza, jaką była uprawiana przez całe jego życie działalność rysownicza. Wykonywane na swój użytek, w celach towarzyskich i stanowiące integralny element osobistej korespondencji rysunki, szkice oraz karykatury własne, przyjaciół i obcych ludzi zachowały się tylko częściowo, w postaci rozproszonych dokumentów, przechowywanych w prywatnych archiwach i zbiorach muzealnych.
W studium Obrazkowe adaptacje dzieł Henryka Sienkiewicza – próba analizy zbiorczej znalazło się omówienie niemal dziewięćdziesięciu komiksowych i parakomiksowych adaptacji utworów pisarza, powstałych na całym świecie w ciągu ostatnich osiemdziesięciu lat. Tak duża liczba rozpoznanych dotąd adaptacji obrazkowych czyni z Henryka Sienkiewicza najczęściej przekładanego na formy narracji graficznej polskiego pisarza.
Zawarte w książce informacje i spostrzeżenia są owocem niezwykle intensywnej pracy badawczej autora. Oba zagadnienia rozrosły się w toku poszukiwań archiwalnych i analiz, by przybrać formę obszernej i bogato ilustrowanej – czasami unikalnymi materiałami – publikacji.
Książka poświęcona sztucznej inteligencji w literaturze i filmie.
„Człowiek i sztuczna inteligencja mają się do siebie tak, jak uczeń czarnoksiężnika do swojej słynnej miotły: łatwiej jest mu ją ożywić niż później – niepokorną – zatrzymać. W tworach (pop)kultury technologiczne protezy okazują się mieczem obosiecznym; poszerzają pole możliwości, ale i stoją za kryzysem tożsamości. Zbuntowane przestrzegają przed konsekwencjami zabawy w Boga; wolną wolę zyskują również superkomputery, które dysponują bezkresną władzą i atrybutem bezcielesności, dzięki czemu z łatwością przejmują najwyższe miejsce w drabinie bytów…”
Fragment książki
Rozalia Knapik (ur. 1991) – doktorantka kulturoznawstwa na Wydziale Polonistyki UJ. Bada kulturę popularną, w tym podejmowane przez nią strategie narracyjne, poetykę tekstów audiowizualnych i kulturę Internetu. Oprócz posthumanizmu interesuje się recepcją seriali nowych generacji oraz intertekstualnością w muzyce popularnej.
„Książka Słuchając hologramu. Cielesność wirtualnych zespołów animowanych jest efektem fascynacji ruchem i cielesnością – dwoma podstawowymi cechami sztuki animacji i muzyki. Niniejsza praca jest także wyrazem chęci wypełnienia i usystematyzowania pewnych luk w historii i teorii muzyki popularnej, stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o miejsce ciała artysty w doświadczeniu muzycznym […]. Zespoły wirtualne to zjawisko trudne do jednoznacznego określenia i przez to trudne do uchwycenia. To grupy i artyści, którzy nie istnieją jednoznacznie w rzeczywistości. Są bytami zmediatyzowanymi, których twórczość nierozerwalnie związana jest z medium ich prezentacji. To zarówno fikcyjne zespoły opisane w literaturze, grupy muzyczne występujące na potrzeby filmów i seriali, jak i bohaterowie gier muzycznych, ale także grupy animowane i to na nie zwróciłem swoją uwagę. W polu mojego zainteresowania znalazły się więc zespoły, w których wszyscy artyści są reprezentowani przez formy graficzne i animowani różnymi technikami artystycznymi […]. Jeżeli koncerty grup muzycznych mogą powiedzieć nam coś więcej o nas samych jako o odbiorcach i uczestnikach kultury współczesnej, to wydaje mi się, że właśnie dzięki występom zespołów animowanych jesteśmy w stanie na nowo i na nowych zasadach doznawać cielesności i jednocześnie zatracić ją w muzyce, która może jawić się jako somatoestetyczny fenomen”.
(Ze Wstępu)
Konrad Sierzputowski – kulturoznawca i muzykoznawca. Doktorant w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych na Wydziale Polonistyki UJ. Publikował między innymi w „Przeglądzie Kulturoznawczym” i „Kulturze Popularnej”. W 2017 roku prowadził badania na Columbia University Department of Music w Nowym Jorku. Pomysłodawca i organizator Ogólnopolskiej Konferencji Popular Music Studies „MUTE”. Zajmuje się somatoestetyką wydarzeń muzycznych i zjawiskiem ucieleśnienia w muzyce popularnej oraz kolekcjonowaniem muzycznych kuriozów XX i XXI wieku.
Od subiekta do kolekcjonera. Ignacy Moś (1917-2001) to książka poświęcona postaci miłośnika pisarstwa Henryka Sienkiewicza i zbieracza sienkiewiczianów, który przeszedł drogę od subiekta sklepów bławatnych w Ostrowie Wielkopolskim, do roli znanego w kraju kolekcjonera, społecznika, filantropa, tworzącego podwaliny Muzeum Literackiego Henryka Sienkiewicza w Poznaniu poprzez przekazanie Miastu od 1977 roku do lat dziewięćdziesiątych kolejnych fundacji muzealnych. Bohater książki był przykładem kolekcjonera, którego pasja narodziła się z emocji. Dla kontrastu z wielkimi kolekcjonerami, takimi jak Raczyńscy czy Działyńscy, został tu przedstawiony człowiek, który bez wykształcenia humanistycznego, z praktycznym spojrzeniem na otaczający go świat, przeszedł przemianę przez spotkanie i obcowanie z rodziną Sienkiewicza, co zaważyło na jego zainteresowaniach i rozwoju. Kult pisarza przerodził się w pasję, która zdominowała całe jego życie. Kolekcjoner pełnił od 1978 roku funkcję Honorowego Kustosza Muzeum i do końca życia miał ogromny wpływ na jego zbiory, które nieprzerwanie powiększał.
Ignacy Moś był przy tym nietuzinkową postacią, która samą swoją osobowością wywarła wpływ nie tylko na wizerunek Muzeum, ale pozostawiła po sobie ślady także w Wielkopolsce, Polsce, a nawet za granicą. Kolekcjoner uhonorowany został za życia wieloma medalami i odznaczeniami (między innymi Orderem Uśmiechu oraz papieskim Orderem Świętego Sylwestra), w 2001 roku otrzymał tytuł Zasłużony dla Miasta Poznania. Niniejsza publikacja, napisana przez wieloletnią współpracownicę Honorowego Kustosza, jest kolejnym, szczególnym odznaczeniem, pośmiertnym, in memoriam…
Książka Artura Nowakowskiego Fanzin SF. Artyści, wydawcy, fandom przybliża historię i ukazuje sposoby działania klubów oraz wydawców amatorskich ruchów entuzjastów fantastyki na świecie i w Polsce, od lat trzydziestych do dziewięćdziesiątych XX wieku. Autor skupia się między innymi na przedstawieniu pracy redaktorskiej oraz ilustratorskiej miłośników SF, eksponując wartości, jakie dominowały w ich działaniach, którymi przeciwstawiali się zarówno opresji państwa, jak i oficjalnej polityce wydawniczej, hołdując wolności i niezależności twórczej. Uzupełnieniem książki jest leksykon polskich fanzinów fantastycznych.
Nowe słowa w piosence. Źródła. Rozlewiska pod redakcją Magdaleny Budzyńskiej-Łazarewicz i Krzysztofa Gajdy to monografia poświęcona refleksji nad rolą i formą tekstów piosenek w ostatnich dziesięcioleciach. Tytuły poszczególnych części książki pochodzą z pieśni Źródło Jacka Kaczmarskiego i mają przede wszystkim charakter metaforyczny. Opisują jednak merytoryczny podział tekstów, powiązanych wspólnymi wątkami, czasem chronologią, tematyką lub celem badawczym. I tak część I (Ściany wąwozu) wiąże artykuły, mówiące o metodologii i historii badań tekstów w piosenkach, w części II (Tej rzeki historia) znalazły się teksty na różny sposób odnoszące się do problematyki pieśni bardowskiej, część III (Cienie drzew, ślady głazów) to spojrzenie na szczególne przypadki z historii polskiej piosenki. Część IV (Nurt po piachu się wije) uwzględnia spojrzenia badawcze odnoszone do nowszych zjawisk w polskiej twórczości słowno-muzycznej, zamyka zaś tom część V (Rozlewiska), poświęcona kontekstom, które pozostają w silnym związku z tematyką piosenki.
Ze wstępu
Zbiór studiów Nowe sytuacje polskiego rocka. Teksty – głosy – interpretacje poświęcony jest rockowym tekstom pisanym i śpiewanym przez rodzimych wykonawców, począwszy od lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku aż do dzisiaj. Punktem wyjścia autorskiej refleksji jest nowa sytuacja języka i sposobów komunikacji w czasie ustrojowych przemian. Języka odkłamywanego, konstruowanego i przyswajanego od początku, to jest od nazywania świata, tworzenia słów oraz łączenia ich w najprostsze zdania za sprawą muzycznych rockowych fraz i pełnych ekspresji głosów. Rola prekursorów nowych sytuacji polskiego rocka – tekstu i głosu – przypisana zostaje: Grzegorzowi Ciechowskiemu (Republika), Pawłowi Kukizowi (Aya RL), Lechowi Janerce (Klaus Mitffoch) i Tomaszowi Adamskiemu (Siekiera). Kolejne eseje i interpretacje pokazują ewolucję rockowego słowa, które w coraz bardziej precyzyjny sposób odzwierciedla egzystencję młodych ludzi, ich bunt przeciwko społeczno-politycznej rzeczywistości, wiarę w istnienie pozytywnych wartości, głównie miłości w jej rozmaitych formach i odcieniach. Bohaterami książki, oprócz wymienionych, są: Kora (Maanam), Andrzej Michorzewski (Kobranocka), Rafał Skonieczny (Hotel Kosmos), Jacek Bończyk i Zbigniew Krzywański, Bartosz Waglewski (Kim Nowak), Karol Wróblewski (Mr Gil), Jędrek Dąbrowski (Organizm), Grzegorz Kaźmierczak (Variété), Jarosław Marciszewski (Popsysze), Błażej Król i Tomasz Organek.
Odkąd Will Eisner użył terminu „powieść graficzna”, jawi się on niemalże jako komiksowy święty Graal – stanowiąc cel poszukiwań zarówno twórców, jak i badaczy opowieści obrazkowych. Nie każdy komiks jednak jest lub miał być powieścią graficzną. Chodzi tu i o artystyczną świadomość, i o cechy formalne. A bardzo często czegoś utworom brakuje bądź cechuje je jakiś nadmiar, w obu przypadkach uniemożliwiając, mimo pozorów łatwości, przyporządkowanie do najważniejszej (a przynajmniej za taką uchodzącej) kategorii. Co nie oznacza, że komiksy, których powieściami graficznymi nie da się nazwać, tracą swoją wartość. I o tym jest ta książka.
Polska teoria komiksu, choć rozwija się, pozostaje wciąż daleko za swoimi odpowiednikami w krajach o bardziej zaawansowanych kulturach komiksowych. Dostępność publikacji zagranicznych (w językach oryginalnych) nie zawsze wystarcza do tego, by osoby zainteresowane refleksją komiksoznawczą mogły w sposób świadomy i metodyczny poszerzać swoje zainteresowania. Ogrom prac ukazujących się poza granicami Polski wymaga przybliżania, omawiania i porządkowania. Polska refleksja natomiast wymaga ciągłego konfrontowania z myślą teoretyczną rozwijającą się na świecie. Niniejszy numer ma na celu zaprezentowanie fragmentów ważnych, obcojęzycznych publikacji, poświęconych komiksowi, których tłumaczenia (przygotowane specjalnie na potrzeby tego numeru) pozwolą zapoznać się czytelnikom z ważnymi tekstami porządkującymi teorię na świecie, a jednocześnie wchodzącymi ze sobą w dialog, ukazując różne metody badania komiksu.